Mưa trái mùa là gì? Nguyên nhân hiện tượng mưa trái mùa? Định hướng chung phương pháp giáo dục môn Địa lí?

Nội dung chính

• Mưa trái mùa là gì?
• Nguyên nhân hiện tượng mưa trái mùa?
• Theo quy định, môn Địa lí sử dụng các hình thức đánh giá chủ yếu nào?

Mưa trái mùa là gì?

Mưa trái mùa là hiện tượng mưa xảy ra không đúng với quy luật thời tiết thông thường của từng vùng – tức là mưa xuất hiện ngoài mùa mưa truyền thống (ở miền Nam thường bắt đầu từ cuối tháng 4 hoặc đầu tháng 5 cho đến hết tháng 10).

Ví dụ: nếu ở miền Nam Việt Nam, trời mưa vào các tháng mùa khô (tháng 11 đến tháng 4) thì đó được gọi là mưa trái mùa.

Nguyên nhân hiện tượng mưa trái mùa?

1. Biến đổi khí hậu toàn cầu

Biến đổi khí hậu toàn cầu là nguyên nhân nền tảng làm thay đổi các quy luật thời tiết truyền thống, trong đó có hiện tượng mưa trái mùa. Sự gia tăng nhiệt độ trung bình trên toàn cầu dẫn đến thay đổi trong chu trình tuần hoàn nước, làm mây và lượng ẩm phân bố khác thường. Do đó, các khu vực từng có mùa mưa - mùa khô rõ rệt như miền Nam Việt Nam hiện nay có thể xuất hiện mưa ngay cả trong mùa khô. Mưa đến sớm hoặc kéo dài hơn, thậm chí xảy ra ngắt quãng trong những tháng không theo quy luật, là biểu hiện rõ ràng của biến đổi khí hậu. Điều này khiến thời tiết trở nên khó dự đoán hơn và gây ảnh hưởng tiêu cực đến nông nghiệp, giao thông và đời sống sinh hoạt của người dân.

2. Hiện tượng La Nina tác động đến thời tiết

Hiện tượng khí hậu lớn là La Nina có ảnh hưởng mạnh đến thời tiết Việt Nam, đặc biệt là hiện tượng mưa trái mùa. Khi xảy ra La Nina, nhiệt độ nước biển giảm, làm tăng độ ẩm không khí và gây mưa nhiều hơn bình thường, kể cả vào mùa khô. Hiện tượng này đều có thể gây ra sự lệch pha trong chu kỳ mưa – khô, dẫn đến mưa trái mùa xảy ra nhiều hơn ở miền Nam Việt Nam.

3. Gió mùa và không khí lạnh

Gió mùa và không khí lạnh, đặc biệt là gió mùa Đông Bắc, là yếu tố ảnh hưởng nhiều đến thời tiết miền Bắc và Bắc Trung Bộ Việt Nam. Vào mùa khô (thường từ tháng 11 đến tháng 4), không khí lạnh từ phương Bắc tràn xuống kết hợp với hơi ẩm từ biển có thể gây ra các đợt mưa phùn hoặc mưa rào nhẹ. Đây là hiện tượng mưa trái mùa theo đúng nghĩa khi mưa xảy ra trong thời kỳ lẽ ra phải khô ráo. Đôi khi, khối không khí lạnh yếu cũng lan xuống miền Trung và miền Nam, tạo ra các nhiễu động trong khí quyển gây mưa bất thường. Những cơn mưa do không khí lạnh thường âm ỉ và kéo dài, ảnh hưởng đến đời sống và sản xuất nông nghiệp.

5. Đô thị hóa và hiệu ứng đảo nhiệt đô thị

Quá trình đô thị hóa nhanh chóng ở các thành phố lớn như Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội hay Đà Nẵng cũng góp phần tạo ra hiện tượng mưa trái mùa. Khi bê tông hóa và mật độ dân cư tăng lên, nhiệt lượng tỏa ra từ nhà cửa, phương tiện giao thông và thiết bị máy móc làm cho khu vực đô thị nóng lên bất thường – tạo nên cái gọi là “hiệu ứng đảo nhiệt đô thị”. Sự tích tụ nhiệt này thúc đẩy quá trình bốc hơi nước và hình thành mây đối lưu vào buổi chiều, gây ra các cơn mưa rào hoặc giông trái mùa. Loại mưa này thường chỉ xảy ra cục bộ trong khu vực đô thị và không lan rộng, nhưng lại gây ảnh hưởng rõ rệt đến sinh hoạt và giao thông trong thành phố.

Lưu ý: Thông tin nguyên nhân hiện tượng mưa trái mùa nêu trên chỉ mang tính chất tham khảo.

Mưa trái mùa là gì? Nguyên nhân hiện tượng mưa trái mùa? (Hình từ Internet)

Định hướng chung phương pháp giáo dục môn Địa lí trong chương trình giáo dục phổ thông?

Căn cứ tại tiểu mục 1 mục VI phương pháp giáo dục môn Địa lí trong chương trình giáo dục phổ thông Ban hành kèm theo Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT, theo đó phương pháp giáo dục môn Địa lí được thực hiện theo các định hướng chung sau đây:

- Tích cực hoá hoạt động của học sinh; trong đó giáo viên là người tổ chức, hướng dẫn, khuyến khích, tạo môi trường học tập thân thiện cho học sinh; học sinh học tập chủ động, tích cực, sáng tạo, tập trung rèn luyện năng lực tự học.

- Tăng cường các hoạt động trải nghiệm cho học sinh, gắn bài học địa lí với thực tiễn địa phương, đất nước, thế giới; vận dụng kiến thức vào việc giải quyết các vấn đề về môi trường, kinh tế - xã hội tại địa phương, từ đó phát triển nhận thức, kĩ năng, hình thành phẩm chất, năng lực đặc thù và năng lực chung.

- Đa dạng hóa các phương pháp dạy học, kết hợp linh hoạt các phương pháp dạy học tiên tiến, các phương pháp dạy học đặc thù của môn học như: sử dụng bản đồ, sơ đồ, số liệu thống kê, biểu đồ, tranh ảnh, mô hình, quan sát, thực địa,...; cải tiến và sử dụng theo hướng phát huy tính tích cực các phương pháp dạy học truyền thống như: thuyết trình, hỏi đáp,...

- Thực hiện các hình thức tổ chức dạy học một cách đa dạng và linh hoạt, kết hợp các hình thức dạy học cá nhân, dạy học theo nhóm, dạy học theo lớp; dạy học trên lớp, dạy học ngoài trời, dạy học trong thực tế, thực địa; tham quan, khảo sát địa phương, sưu tầm, hệ thống hoá thông tin, trưng bày, giới thiệu, triển lãm, trò chơi học tập,...

- Tổ chức, hướng dẫn, tạo điều kiện để học sinh tìm tòi, khám phá, khai thác và chiếm lĩnh kiến thức từ các phương tiện dạy học địa lí như: bản đồ, atlat, tranh ảnh, mô hình, các dụng cụ quan trắc, dụng cụ đo vẽ, tài liệu, tư liệu,... Khuyến khích, tạo điều kiện, xây dựng môi trường học tập thuận lợi cho học sinh khai thác thông tin từ Internet để phục vụ học tập; rèn luyện cho học sinh kĩ năng xử lí, trình bày thông tin địa lí bằng công nghệ thông tin và truyền thông,...; tăng cường tự làm các thiết bị dạy học với việc ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông (lập các trang website học tập, xây dựng hệ thống bài học, bài tập, thực hành, bài kiểm tra bằng các phần mềm thông dụng và thích hợp, xây dựng các video clip giới thiệu sự vật, hiện tượng địa lí,...).

Theo quy định, môn Địa lí sử dụng các hình thức đánh giá chủ yếu nào?

Căn cứ tại tiểu mục 2 mục VII đánh giá kết quả giáo dục môn Địa lí trong chương trình giáo dục phổ thông Ban hành kèm theo Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT Môn Địa lí sử dụng các hình thức đánh giá chủ yếu như sau:

- Đánh giá thông qua bài viết: bài tự luận, bài trắc nghiệm khách quan, bài tiểu luận, bài thu hoạch tham quan, báo cáo kết quả sưu tầm, báo cáo kết quả nghiên cứu, điều tra,...

- Đánh giá thông qua vấn đáp, thuyết trình: trả lời câu hỏi vấn đáp, phỏng vấn, thuyết trình vấn đề nghiên cứu,...

- Đánh giá thông qua quan sát: quan sát quá trình học sinh sử dụng các công cụ học tập, thực hiện các bài thực hành, thảo luận nhóm, học ngoài thực địa, tham quan, khảo sát địa phương, tham gia dự án nghiên cứu,…bằng cách sử dụng bảng quan sát, hồ sơ học tập,...